یک ره گهر فروخته، صد ره سنگ

ای شده شیفتهٔ گیتی و دورانش

دهر دریاست، بیندیش ز طوفانش

نفس دیویست فریبنده از او بگریز

سر بتدبیر بپیچ از خط فرمانش

حلهٔ دل نشود اطلس و دیبایش

یارهٔ جان نشود لل و مرجانش

نامهٔ دیو تباهیست همان بهتر

که نه این نامه بخوانیم و نه عنوانش

گفتگوهاست بهر کوی ز تاراجش

داستانهاست بهر گوشه ز دستانش

مخور ای یار نه لوزینه ونه شهدش

مخر ای دوست نه کرباس ونه کتانش

نه یکی حرف متینی است در اسنادش

نه یکی سنگ درستی است بمیزانش

رنگها کرده در این خم کف رنگینش

خنده‌ها کرده بمردم لب خندانش

خواندنی نیست نه تقویم و نه طومارش

ماندنی نیست نه بنیاد و نه بنیانش

شد سیه روزی نیکان شرف و جاهش

شد پریشانی پاکان سرو سامانش

گلهٔ نفس چو درنده پلنگانند

بر حذر باش ازین گله و چوپانش

علم، پیوند روان تو همی جوید

تو همی پاره کنی رشتهٔ پیمانش

از کمال و هنر جان، تو شوی کامل

عیب و نقص تو شود پستی و نقصانش

جهل چو شب‌پره و علم چو خورشید است

نکند هیچ جز این نور، گریزانش

نشود ناخن و دندان طمع کوته

گر که هر لحظه نسائیم بسوهانش

میزبانی نکند چرخ سیه کاسه

منشین بیهده بر سفرهٔ الوانش

حلقهٔ صدق و صفا بر در دین میزن

تا که در باز کند بهر تو دربانش

دل اگر پردهٔ شک را ندرد، هرگز

نبود راه سوی درگه ایقانش

کعبه‌مان عجب شد و لاشه در آن قربان

وای و صد وای برین کعبه و قربانش

گرگ ایام نفرسود بدین پیری

هیچگه کند نشد پنجه و دندانش

نیست جز خار و خسک هیچ درین گلشن

شوره‌زاریست که نامند گلستانش

چشم نیکی نتوان داشت از آن مردم

که بود راه سوی مسکن شیطانش

همه یغما گر و دزدند درین معبر

کیست آنکو نگرفتند گریبانش

راه دور است بسی ملک حقیقت را

کوش کاز پای نیفتی به بیابانش

آنکه اندر ظلمات فرو ماند

چه نصیبی بود از چشمهٔ حیوانش

دامن عمر تو ایام همی سوزد

مزن از آتش دل، دست بدامانش

ره مخوفست، بپرهیز ازین خفتن

ابر تیره است، بیندیش ز بارانش

شیر خواری که سپردند بدین دایه

شیر یک قطره نخوردست ز پستانش

شخصی از بحر سعادت گهری آورد

خفت از خستگی و داد بزاغانش

چه همی هیمه برافروزی و نان بندی

به تنوری که ندیدست کسی نانش

خرلنگ تو ز بس بار کشیدن مرد

چه بری رنج پی وصلهٔ پالانش

گر که آبادی این دهکده میخواهی

باید آباد کنی خانهٔ دهقانش

پر این مرغ سعادت تو چنان بستی

که گرفتند و فکندند بزندانش

تن بدخواه ز تو لقمه همی خواهد

چه همی یاد دهی حکمت لقمانش

پست اندیشه بزرگی نکند هرگز

گر چه یک عمر دهی جای بزرگانش

اگرت آرزوی کعبه بود در دل

چه شکایت کنی از خار مغیلانش

گر چه دشوار بود کار و برومندی

همت و کارشناسی کند آسانش

سزد ار پر کند از در و گهر دامن

آنکه اندیشه نبودست ز عمانش

گهری گر نرود خود بسوی دریا

ببرد روشنی لؤلؤ رخشانش

آنکه عمری پی آسایش تن کوشید

کاش یک لحظه بدل بود غم جانش

گوی علم و هنر اینجاست، ولی بیرنج

دست هرگز نتوان برد بچوگانش

وقت فرخنده درختی است، هنر میوه

شب و روز و مه و سالند چو اغصانش

روح را زیب تن سفله نیاراید

رو بیارای به پیرایهٔ عرفانش

نشود کان حقیقت ز گهر خالی

برو ای دوست گهر میطلب از کانش

بگشا قفل در باغ فضیلت را

بخور از میوهٔ شیرین فراوانش

ریم وسواس بصابون حقایق شوی

نبری فایده زین گازر و اشنانش

جهل پای تو ببندد چو بیابد دست

فرصتت هست، مده فرصت جولانش

تنگ میدان شدن عقل ز سستی نیست

ما ندادیم گه تجربه میدانش

بره‌ها گرگ کند مکتب خودبینی

گر بتدبیر نبندیم دبستانش

نفس با هیچ جهاندیده نخواهد گفت

راز سر بسته و رسم و ره پنهانش

ره اهریمن از آن شد همه پیچ و خم

تا نپرسند ز سر گشتهٔ حیرانش

دهر هر تله نهد، بگذر و بگذارش

چرخ هر تحفه دهد، منگر و مستانش

تیره‌روزیست همه روز دل افروزش

سنگریزه است همه لعل بدخشانش

آهن عمر تو شمشیر نخواهد شد

نبری تا بسوی کوره و سندانش

معبد آنجا بگشودی که زر آنجا بود

سجده کردی گه و بیگاه چو یزدانش

پاسبانی نکند بنده چو ایمان را

دیو زان بنده چه دزدد بجز ایمانش

جز تو کس نیست درین داد و ستد مغبون

دین گران بود، تو بفروختی ارزانش

گرگ آسود، نجستیم چو آثارش

درد افزود، نکردیم چو درمانش

سالها عقل دکان داشت بکوی ما

بهچ توشی نخریدیم ز دکانش

خیره سر گر نپذیرفت ادب، بگذار

تا که تادیب کند گردش دورانش

طبع دون زان نشد آگه ز پشیمانی

که چو بد کرد، نکردیم پشیمانش

دل پریشان نبد آنروز که تنها بود

کرد جمعیت نا اهل پریشانش

شیر و روباه شکاری چو بدست آرند

روبهش پوست برد، شیر خورد رانش

کشور ایمن جان خانهٔ دیوان شد

کس ندانست چه آمد به سلیمانش

نفس گه بیت نمیگفت و گهی چامه

گر نمیخواند کسی دفتر و دیوانش

روح عریان و تو هم درزی و هم نساج

جامه کن زین دو هنر بر تن عریانش

لشکر عقل پی فتح تو میکوشد

چه همی کند کنی خنجر و پیکانش

خرد از دام تو بگریخته، باز آرش

هنر از نزد تو برخاسته، بنشانش

کار را کارگر نیک دهد رونق

چه کند کاهل نادان تن آسانش

همه دود است کباب حسد و نخوت

نخورد کس نه ز خام و نه ز بریانش

سود دلال وجود تو خسارت شد

تاجر وقت بگیرد ز تو تاوانش

گنج هستی بستانند ز ما، پروین

ما نبودیم، قضا بود نگهبانش

ای بی خبر ز منزل و پیش آهنگ

دور از تو همرهان تو صد فرسنگ

در راه راست، کج چه روی چندین

رفتار راست کن، تو نه ای خرچنگ

رخسار خویش را نکنی روشن

ز آئینهٔ دل ار نزدائی زنگ

چون گلشنی است دل که در آن روید

از گلبنی هزار گل خوش رنگ

در هر رهی فتاده و گمراهی

تا نیست رهبرت هنر و فرهنگ

چشم تو خفته است، از آن هر کس

زین باغ سیب میبرد و نارنگ

این روبهک به نیت طاوسی

افکنده دم خویش به خم رنگ

بازیچه‌هاست گنبد گردان را

نامی شنیده‌ای تو ازین شترنگ

در دام بسته شبرو چرخت سخت

در بر گرفته اژدر دهرت تنگ

انجام کار در فکند ما را

سنگیم ما و چرخ چو غلماسنگ

خار جهان چه میشکنی در چشم

بر چهره چند میفکنی آژنک

سالک بهر قدم نفتد از پا

عاقل ز هر سخن نشود دلتنگ

تو آدمی نگر که بدین رتبت

بیخود ز باده است و خراب از بنگ

گوهر فروش کان قضا، پروین

یک ره گهر فروخته، صد ره سنگ

وقت مانند گلوبند بود، پروین

کارها بود در این کارگه اخضر

لیک دوک تو نگردید ازین بهتر

سر این رشته گرفتی و ندانستی

که هریمنش گرفتست سر دیگر

موجها کرده مکان در لب این دریا

شعله‌ها گشته نهان در دل این مجمر

تو ندانم به چه امید نهادستی

کالهٔ خویش در این کشتی بی لنگر

پای غفلت چه نهی بر دم این کژدم

دست شفقت چه کشی بر سر این اژدر

به نگردد دگر آزردهٔ این پیکان

برنخیزد دگر افتادهٔ این خنجر

در شیطان در ننگست، بر آن منشین

ره عصیان ره مرگست، بر آن مگذر

آشیانها به نمی‌ریخته این باران

خانمانها به دمی سوخته این اخگر

آسیای تو شد افلاک و همی ترسم

که ز گشتنش تو چون سرمه شوی آخر

میروی مست ز بیغوله و می‌آید

با تو این دزد فریبندهٔ غارتگر

سبک آنمرغ که ننشست بدین پستی

خنک آن دیده که نغنود درین بستر

شو و بر طوطی جان شکر عرفان ده

ورنه بر پرد و گردد تبه این شکر

بی خبر میرود این شبرو بی پروا

ناگهان میکشد این گیتی دون پرور

هوشیاری نبود در پی این مستی

جهد کن تا نخوری باده از این ساغر

تو چنین بیخود و فکر تو چنین باطل

کور را کور نشد هیچگهی رهبر

چند چون پشه ز هر دست قفا خوردن

چند چون مور بهر پای فشاندن سر

همچو طاوس بگلزار حقیقت شو

همچو سیمرغ سوی قاف ارادت پر

کشتهٔ حرص نیاورد بر تقوی

لشکر جهل نشد بهر کسی لشکر

چند با اهرمن تیره‌دلی همره

نفسی نیز ره صدق و صفا بسپر

مردم پاک شو، آنگاه بپاکان بین

دیده حق بین کن و آنگاه بحق بنگر

چشم را به ز حقیقت نبود پرتو

روح را به ز فضیلت نبود زیور

سخن از علم سماوات چه میرانی

ایکه نشناخته‌ای باختر از خاور

هر که آزار روا داشت، شد آزرده

هر که چه کند در افتاد بچاه اندر

گر نخواهی که رسد بر دلت آزاری

بر دل خلق مزن بی سببی نشتر

مطلب روزی ننهاده که با کوشش

نخوری قسمت کس، گر شوی اسکندر

بهر گلزار در آتش مفکن خود را

که گلستان نشود بر همه کس آذر

از نکو خصلتی و بد گهری زینسان

نخل پر میوه وناچیز بود عرعر

تو هم ای شاخ، بری آر که خوشتر شد

ز دو صد سرو، یکی شاخک بار آور

چه شدی بستهٔ این محبس بی روزن

چه شدی ساکن این کنگرهٔ بی در

سر خود گیر و از این دام گریزان شو

دل خود جوی و ازین مرحله بیرون بر

نسزد تشنه همی عمر بسر بردن

بامیدی که نمک زار شود کوثر

طلب ملک سلیمان مکن از دیوان

که چو طفلت بفریبند به انگشتر

زنگ خودبینی از آئینهٔ دل بزدا

گر آلودگی از چهرهٔ جان بستر

ایکه پوئی ره امید شب تیره

باش چون رهروی، آگاه ز جوی و جر

چو رود غیبت و هنگام حضور آید

تو چه داری که توان برد بدان محضر

سود و سرمایه بیک بار تبه کردی

نشدی باز هم آگاه ز نفع و ضر

چو تو خود صاعقهٔ خرمن خود گشتی

چه همی نالی ازین تودهٔ خاکستر

نبرد هیچ بغیر از سیهی با خود

هر که زانکشت فروشان طلبد عنبر

بید خرما و تبر خون ندهد میوه

دیو طه و تبارک نکند از بر

خواجه آنست که آزاده بود، پروین

بانو آنست که باشد هنرش زیور

ای سیه مار جهان را شده افسونگر

نرهد مار فسای از بد مار آخر

نیش این مار هر آنکس که خورد میرد

و آنکه او مرد کجا زنده شود دیگر

بنه این کیسه و این مهره افسون را

به فسون سازی گیتی نفسی بنگر

بکن این پایه و بنیاد دگر بر نه

بگذار این ره و از راه دگر بگذر

تو خداوند پرستی، نسزد هرگز

کار بتخانه گزینی و شوی بتگر

از تن خویش بسائی، چو شوی سوهان

دامن خویش بسوزی، چو شوی اخگر

تو بدین بی پری و خردی اگر روزی

بپری، بگذری از مهر و مه انور

ز تو حیف ای گل شاداب که روئیدی

با چنین پرتو رخسار به خار اندر

تو چنان بیخودی از خود که نمیدانی

که ترا میبرد این کشتی بی لنگر

جهد کن تا خرد و فکرت ورائی هست

آنچه دادند بگیرند ز ما یکسر

نفس بدخواه ز کس روی نمیتابد

گر تو زان روی بتابی چه ازین بهتر

زندگی پر خطر و کار تو سرمستی

اهرمن گرسنه و باغ تو بار آور

عاقبت زار بسوزاندت این آتش

آخر کار کند گمرهت این رهبر

سیب را غیر خورد، بهر تو ماند سنگ

نفع را غیر برد، بهر تو ماند ضر

تو اگر شعبده از معجزه بشناسی

نکند شعبده این ساحر جادوگر

زخم خنجر نزند هیچگهی سوزن

کار سوزن نکند هیچگهی خنجر

دامن روح ز کردار بد آلودی

جامه را گاه زدی مشک و گهی عنبر

اندر آندل که خدا حاکم و سلطان شد

دیگر آندل نشود جای کس دیگر

روح زد خیمهٔ دانش، نه تن خاکی

خضر شد زندهٔ جاوید، نه اسکندر

ز ادب پرس، مپرس از نسب و ثروت

ز هنر گوی، مگوی از پدر و مادر

مکن اینگونه تبه، جان گرامی را

که بتن هیچ نداری تو ز جان خوشتر

پنجهٔ باز قضا باز و تو در بازی

وقت چون برق گریزان و تو در بستر

تیره رائی چه ز جهل و چه ز خود بینی

غرق گشتن چه برود و چه ببحر اندر

تو زیان کرده‌ای و باز همیخواهی

مشکت از چین رسد و دیبه‌ات از ششتر

رو که در دست تو سرمایه و سودی نیست

سود باید که کند مردم سوداگر

تو نه‌ای مور که مرغان بزنندت ره

تو نه‌ای مرغ که طفلان بکنندت پر

سالکان پا ننهادند بهر برزن

عاقلان باده نخوردند ز هر ساغر

چه بری نام ره خویش بر شیطان

چه نهی شمع شب خود بره صرصر

عقل را خوار کند دیدهٔ ظاهر بین

روح را زار کشد مردم تن‌پرور

چون تو، بس طائر بی تجربه خوشخوان

صید گشته است درین گلشن خوش منظر

دامها بنگری ای مرغک آسوده

اگر از روزنهٔ لانه بر آری سر

این کبوتر که تو بینیش چنین بیخود

شاهبازیش گرفتست بچنگ اندر

آخر ای شیر ژیان، بند ز پا بگسل،

آخر ای مرغ سعادت، ز قفس برپر

به چراغ دل اگر روشنی افزائی

جلوهٔ فکر تو از خور شود افزونتر

دامنت را نتواند که بیالاید

هیچ آلوده، گرت پاک بود گوهر

کله از رتبت سر مرتبه‌ای دارد

چو سر افتاد، چه سود از کله و افسر

سوخت پروانه و دانست در آن ساعت

که شد اندام ضعیفش همه خاکستر

هر چه کشتی، ملخ و مور بیغما برد

وین چنین خشک شد این مزرعهٔ اخضر

به تن سوختگان چند شوی پیکان

به دل خسته‌دلان چند زنی نشتر

تو دگر هیچ نداری ز سلیمانی

اگر این دیو ز دستت برد انگشتر

دلت از روشنی جانت شود روشن

زانکه این هر دو قرینند بیکدیگر

در گلستان دلی، گلبنی از حکمت

به ز صد باغ گل و یاسمن و عبهر

چه کشی منت دونان بسر هر ره

چه روی در طلب نان بسوی هر در

آنکه زر هنر اندوخت، نشد مفلس

آنکه کار دل و جان کرد، نشد مضطر

پر طاوس چه بندی بدم کرکس

چو دم آراسته گردد، چه کنی با پر

آنچه آموخت بما چرخ، سیه کاریست

گر چه کردیم سیه بس ورق و دفتر

اوستادی نکند کودک بی استاد

درس دانش ندهد مردم بی مشعر

جسم چون کودک و جانست ورا دایه

عقل چون مادر و علم است ورا دختر

علم نیکوست، چه در خانه چه در غربت

عود خوشبوست، چه در کاسه چه در مجمر

کاخ دل جوئی از کوی تن مسکین

شمش زر خواهی از کورهٔ آهنگر

کاردانان نگزینند تبه‌کاری

نامجویان ننشینند بهر محضر

آغل از خانه بسی دور و شبان در خواب

گرگ بددل بکمین و رمه اندر چر

جای آسایش دزدان بود این وادی

مسکن غول بیابان بود این معبر

خون دلهاست درین جام شقایق گون

تیرگیهاست درین نیلپری چادر

بهر وارون شدن افراشت سر این رایت

بهر ویران شدن آباد شد این کشور

خانه‌ای را که نه سقفی و نه بنیادیست

این چنین خانه چه از خشت و چه از مرمر

سور موش است اگر گربه شود بیمار

عید گرگ است اگر شیر شود لاغر

پاک شو تا نخوری انده ناپاکی

نیک شو تا ندهندت ببدی کیفر

همه کردار تو از تست چنین تیره

چه کنی شکوه ز ماه و گله از اختر

وقت مانند گلوبند بود، پروین

چو شود پاره، پراکنده شود گوهر

کوش، پروین، تا به تاریکی نباشی رهسپار

 

دانی که را سزد صفت پاکی:

آنکو وجود پاک نیالاید

در تنگنای پست تن مسکین

جان بلند خویش نفرساید

دزدند خود پرستی و خودکامی

با این دو فرقه راه نپیماید

تا خلق ازو رسند بسایش

هرگز بعمر خویش نیاساید

آنروز کآسمانش برافرازد

از توسن غرور بزیر آید

تا دیگران گرسنه و مسکینند

بر مال و جاه خویش نیفزاید

در محضری که مفتی و حاکم شد

زر بیند و خلاف نفرماید

تا بر برهنه جامه نپوشاند

از بهر خویش بام نیفراید

تا کودکی یتیم همی بیند

اندام طفل خویش نیاراید

مردم بدین صفات اگر یابی

گر نام او فرشته نهی، شاید

هفته‌ها کردیم ماه و سالها کردیم پار

نور بودیم و شدیم از کار ناهنجار نار

یافتیم ار یک گهر، همسنگ شد با صد خزف

داشتیم ار یک هنر، بودش قرین هفتاد عار

گاه سلخ و غره بشمردیم و گاهی روز و شب

کاش میکردیم عمر رفته را روزی شمار

شمع جان پاک را اندر مغاک افروختیم

خانه روشن گشت، اما خانهٔ دل ماند تار

صد حقیقت را بکشتیم از برای یک هوس

از پی یک سیب بشکستیم صدها شاخسار

دام تزویری که گستردیم بهر صید خلق

کرد ما را پایبند و خود شدیم آخر شکار

تا بپرد، سوزدش ایام و خاکستر کند

هر که را پروانه آسانیست پروای شرار

دام در ره نه هوی را تا نیفتادی بدام

سنگ بر سر زن هوس را تا نگشتی سنگسار

نوگلی پژمرده از گلبن بخاک افتاد و گفت

خوار شد چون من هر آنکو همنشینش بود خار

کار هستی گاه بردن شد زمانی باختن

گه بپیچانند گوشت، گه دهندت گوشوار

تا کنی محکم حصار جسم، فرسود است جان

تا بتابی نخ برای پود، پوسیداست تار

سالها شاگردی عجب و هوی کردی بشوق

هیچ دانستی در این مکتب که بود آموزگار

ره نمودند و نرفتی هیچگه جز راه کج

پند گفتند و نپذرفتی یکی را از هزار

جهل و حرص و خودپسندی دشمن آسایشند

زینهار از دشمنان دوست صورت، زینهار

از شبانی تن مزن تا گرگ ماند ناشتا

زندگانی نیک کن تا دیو گردد شرمسار

باغبان خسته چون هنگام حاصل شد غنود

میوه‌ها بردند دزدان زین درخت میوه‌دار

ما درین گلزار کشتیم این مبارک سرو را

تا که گردد باغبان و تا که باشد آبیار

رهنمای راه معنی جز چراغ عقل نیست

کوش، پروین، تا به تاریکی نباشی رهسپار

 

از بهر عمر گمشده تاوان نمی‌شود

سر و عقل گر خدمت جان کنند

بسی کار دشوار ک‌آسان کنند

بکاهند گر دیده و دل ز آز

بسا نرخها را که ارزان کنند

چو اوضاع گیتی خیال است و خواب

چرا خاطرت را پریشان کنند

دل و دیده دریای ملک تنند

رها کن که یک چند طوفان کنند

به داروغه و شحنهٔ جان بگوی

که دزد هوی را بزندان کنند

نکردی نگهبانی خویش، چند

به گنج وجودت نگهبان کنند

چنان کن که جان را بود جامه‌ای

چو از جامه، جسم تو عریان کنند

به تن پرور و کاهل ار بگروی

ترا نیز چون خود تن آسان کنند

فروغی گرت هست ظلمت شود

کمالی گرت هست نقصان کنند

هزار آزمایش بود پیش از آن

که بیرونت از این دبستان کنند

گرت فضل بوده است رتبت دهند

ورت جرم بوده است تاوان کنند

گرت گله گرگ است و گر گوسفند

ترا بر همان گله چوپان کنند

چو آتش برافروزی از بهر خلق

همان آتشت را بدامان کنند

اگر گوهری یا که سنگ سیاه

بدانند چون ره بدین کان کنند

به معمار عقل و خرد تیشه ده

که تا خانهٔ جهل ویران کنند

برآنند خودبینی و جهل و عجب

که عیب تو را از تو پنهان کنند

بزرگان نلغزند در هیچ راه

کاز آغاز تدبیر پایان کنند

ای دوست، دزد حاجب و دربان نمی‌شود

گرگ سیه درون، سگ چوپان نمی‌شود

ویرانهٔ تن از چه ره آباد میکنی

معمورهٔ دلست که ویران نمی‌شود

درزی شو و بدوز ز پرهیز پوششی

کاین جامه جامه‌ایست که خلقان نمی‌شود

دانش چو گوهریست که عمرش بود بها

باید گران خرید که ارزان نمی‌شود

روشندل آنکه بیم پراکندگیش نیست

وز گردش زمانه پریشان نمی‌شود

دریاست دهر، کشتی خویش استوار دار

دریا تهی ز فتنهٔ طوفان نمی‌شود

دشواری حوادث هستی چو بنگری

جز در نقاب نیستی آسان نمی‌شود

آن مکتبی که اهرمن بد منش گشود

از بهر طفل روح دبستان نمی‌شود

همت کن و به کاری ازین نیکتر گرای

دکان آز بهر تو دکان نمی‌شود

تا زاتش عناد تو گرمست دیگ جهل

هرگز خرد بخوان تو مهمان نمی‌شود

گر شمع صد هزار بود، شمع تن دلست

تن گر هزار جلوه کند جان نمی‌شود

تا دیده‌ات ز پرتو اخلاص روشن است

انوار حق ز چشم تو پنهان نمی‌شود

دزد طمع چو خاتم تدبیر ما ربود

خندید و گفت: دیو سلیمان نمی‌شود

افسانه‌ای که دست هوی مینویسدش

دیباچهٔ رسالهٔ ایمان نمی‌شود

سرسبز آن درخت که از تیشه ایمن است

فرخنده آن امید که حرمان نمی‌شود

هر رهنورد را نبود پای راه شوق

هر دست دست موسی عمران نمی‌شود

کشت دروغ، بار حقیقت نمیدهد

این خشک رود، چشمهٔ حیوان نمی‌شود

جز در نخیل خوشهٔ خرما کسی نیافت

جز بر خلیل، شعله گلستان نمی‌شود

کار آگهی که نور معانیش رهبرست

بازرگان رستهٔ عنوان نمی‌شود

آز و هوی که راه بهر خانه کرد سوخت

از بهر خانهٔ تو نگهبان نمی‌شود

اندرز کرد مورچه فرزند خویشرا

گفت این بدان که مور تن آسان نمی‌شود

آنکس که همنشین خرد شد، ز هر نسیم

چون پر کاه بی سر و سامان نمی‌شود

دین از تو کار خواهد و کار از تو راستی

این درد با مباحثه درمان نمی‌شود

آن کو شناخت کعبهٔ تحقیق را که چیست

در راه خلق خار مغیلان نمی‌شود

ظلمی که عجب کرد و زیانی که تن رساند

جز با صفای روح تو جبران نمی‌شود

ما آدمی نیم، از ایراک آدمی

دردی کش پیالهٔ شیطان نمی‌شود

پروین، خیال عشرت و آرام و خورد و خواب

از بهر عمر گمشده تاوان نمی‌شود

فرجام مجسمه احمد شاه مسعود و حکیم ارد بزرگ

مجسمه قهرمان ملی افغانستان شهید احمد شاه مسعود و حکیم ارد بزرگ از بزرگترین فلاسفه ایران به خاک سپرده شد ؟

طی روزهای اخیر خبرهای زیادی در مورد نابودی مجسمه حکیم ارد بزرگ و احمد شاه مسعود در افغانستان به گوش می رسد . اینکه مجسمه تمام قد این دو چهره محبوب افغانستان و ایران باید پیش از نمایش عمومی به خاک سپرده شود خودش حدیث غم انگیز و تلخ مردمی است که هنوز گرفتار رفتارهای آزار دهنده و تند هستند .

احمدشاه مسعود و نزدیکترین دوست ایرانی اش حکیم ارد بزرگ

گفته می شود مجسمه احمد شاه مسعود و حکیم ارد بزرگ به این گونه بوده که یکی از دستان احمد شاه مسعود بر روی شانه فیلسوف ایرانی حکیم ارد بزرگ بوده و با دست دیگرش افق را نشان می داده است .

 

هنرمند مجسمه ساز گفته این اثر را به سفارش یک تاجر و بازرگان پنجشیری می ساخته و قرار بوده این اثر به شهر بازارک مرکز ولایت پنجشیر افغانستان منتقل شود .
اما متاسفانه در مرحله قالب گیری مجسمه ، نامه های تهدید آمیزی دریافت می کند و در نهایت مجبور می شود برای حفظ جان اثر هنری خود را در حیاط کارگاهش به خاک بسپارد .

ای دل، بقا دوام و بقائی چنان نداشت

ای دل، بقا دوام و بقائی چنان نداشت

ایام عمر، فرصت برق جهان نداشت

روشن ضمیر آنکه ازین خوان گونه گون

قسمت همای وار بجز استخوان نداشت

سرمست پر گشود و سبکسار برپرید

مرغی که آشیانه درین خاکدان نداشت

هشیار آنکه انده نیک و بدش نبود

بیدار آنکه دیده بملک جهان نداشت

کو عارفی کز آفت این چار دیو رست

کو سالکی که زحمت این هفتخوان نداشت

گشتیم بی شمار و ندیدیم عاقبت

یک نیکروز کاو گله از آسمان نداشت

آنکس که بود کام طلب، کام دل نیافت

وانکس که کام یافت، دل کامران نداشت

کس در جهان مقیم بجز یک نفس نبود

کس بهره از زمانه بجز یک زمان نداشت

زین کوچگاه، دولت جاوید هر که خواست

الحق خبر ز زندگی جاودان نداشت

دام فریب و کید درین دشت گر نبود

این قصر کهنه، سقف جواهر نشان نداشت

صاحب نظر کسیکه درین پست خاکدان

دست از سر نیاز، سوی این و آن نداشت

صیدی کزین شکسته قفس رخت برنبست

یا بود بال بسته و یا آشیان نداشت

روز جوانی آنکه به مستی تباه کرد

پیرانه سر شناخت که بخت جوان نداشت

آگه چگونه گشت ز سود و زیان خویش

سوداگری که فکرت سود و زیان نداشت

روگوهر هنر طلب از کان معرفت

کاینسان جهانفروز گهر، هیچ کان نداشت

غواص عقل، چون صدف عمر برگشود

دری گرانبهاتر و خوشتر ز جان نداشت

آنکو به کشتزار عمل گندمی نکشت

اندر تنور روشن پرهیز نان نداشت

گر ما نمیشدیم خریدار رنگ و بوی

دیو هوی برهگذر ما دکان نداشت

هر جا که گسترانده شد این سفرهٔ فساد

جز گرگ و غول و دزد و دغل میهمان نداشت

کاش این شرار دامن هستی نمی‌گرفت

کاش این سموم راه سوی بوستان نداشت

چون زنگ بست آینهٔ دل، تباه شد

چون کند گشت خنجر فرصت، فسان نداشت

آذوقهٔ تو از چه در انبار آز ماند

گنجینهٔ تو از چه سبب پاسبان نداشت

دیوارهای قلعهٔ جان گر بلند بود

روباه دهر چشم بدین ماکیان نداشت

گر در کمان زهد زهی میگذاشتیم

امروز چرخ پیر زه اندر کمان نداشت

دل را بدست نفس نمیبود گر زمام

راه فریب هیچ گهی کاروان نداشت

خوش بود نزهت چمن و دولت بهار

گر بیم ترکتازی باد خزان نداشت

از دام تن بنام و نشانی توان گریخت

دام زمانه بود که نام و نشان نداشت

هشدار ای گرسنه که طباخ روزگار

نامیخته به زهر، نوالی بخوان نداشت

گر بد بعدل سیر فلک، پشهٔ ضعیف

قدرت بگوشمالی پیل دمان نداشت

از دل سفینه باید و از دیده ناخدای

در بحر روزگار، که کنه و کران نداشت

آسوده خاطر این ره بی اعتبار را

پروین، کسی سپرد که بار گران نداشت

دل اگر توشه و توانی داشت

در ره عقل کاروانی داشت

دیده گر دفتر قضا میخواند

ز سیه کاریش امانی داشت

رهزن نفس را شناخته بود

گنجهایش نگاهبانی داشت

کشت و زرعی به ملک جان میکرد

بی نیاز از جهان، جهانی داشت

گوش ما موعظت نیوش نبود

ورنه هر ذره‌ای دهانی داشت

ما در این پرتگه چه میکردیم

مرکب آز گر عنانی داشت

با چنین آتش و تف و دم و دود

کاشکی این تنور نانی داشت

آزمند این چنین گرسنه نبود

اگر این سفره میهمانی داشت

همه را زنده می‌نشاید گفت

زندگی نامی و نشانی داشت

داستان گذشتگان پند است

هر که بگذشت داستانی داشت

رازهای زمانه را میگفت

در و دیوار گر زبانی داشت

اشکها انجم سپهر دلند

این زمین نیز آسمانی داشت

تن بدریوزه خوی کرد و ندید

که چو جان گنج شایگانی داشت

خیره گفتند روح گنج تن است

گنج اگر بود، پاسبانی داشت

تن که یک عمر زندهٔ جان بود

هرگز آگه نشد که جانی داشت

آنچنان شو که گل شوی نه گیاه

باغ ایام باغبانی داشت

نیکبخت آن توانگری که بدل

غم مسکین ناتوانی داشت

چاشت را با گرسنگان میخورد

تا که در سفره نیم نانی داشت

زندگانی تجارتی است کاز آن

همه کس غبنی و زیانی داشت

بوریاباف بود جولهٔ دهر

نه پرندی نه پرنیانی داشت

رو به روزگار خواب نکرد

تا که این قلعه ماکیانی داشت

گم شد و کس نیافتش دیگر

گهر عمر، کاش کانی داشت

صید و صیاد هر دو صید شدند

تا قضا تیری و کمانی داشت

دل بحق سجده کرد و نفس بزر

هر کسی سر بر آستانی داشت

ما پراکندگان پنداریم

ورنه هر گله‌ای شبانی داشت

موج و طوفان و سیل و ورطه بسی است

زندگی بحر بی کرانی داشت

خامهٔ دهر بر شکوفه نوشت:

هر بهاری ز پی خزانی داشت

تیره و کند گشت تیغ وجود

کاشکی صیقل و فسانی داشت

سخنانی از استاد فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی (بنیانگذار فلسفه اُرُدیسم و رهبر اُرُدیست های جهان)

یادها و خاطرات زشت و هولناک، می توانند روزها و شبهای بسیاری، ما را در هم بشکنند، هیچ سپری مابین ما و آنها نیست. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی
زمانی خواهد رسید که نیرومندترین انسان های نابکار و بزهکار، در آتش یادها و خاطرات شوم خویش بسوزند و فریاد کشند و راه درمان بجویند، اما هیچ دارویی، درمانگر روان آشفته آنها نخواهد بود. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی
یادها و خاطرات شیرین، زنجیرهای نادیدنی مهر میان آدمیان هستند که آنها را در کنار هم نگه می دارند. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی
انسانی که از خود یاد و خاطره زشت برجای گذاشته، نباید انتظار داشته باشد که دیگران تنهایش نگذارند. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی
اگر می خواهید نامتان همواره به نیکی آورده شود، یادی شیرین و دلپذیر از خود به یادگار بگذارید. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی
سرزمینی که به مردمش خاطرات خوش و شیرین هدیه می دهد، دچار بلای فرار مغزها نمی شود. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی (بنیانگذار فلسفه اُرُدیسم و رهبر اُرُدیست های جهان)

سخنانی از استاد فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی (بنیانگذار فلسفه اُرُدیسم و رهبر اُرُدیست های جهان)

اگر غرورت را گم کرده ای به کوهستان رو ، و اگر از جنگ خسته ای به دریا. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

آدم خودخواه، دوران خوشبختی اش کوتاه است. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

خودخواه تنهاست، چرا که توان ستایشگری و مهرورزی ندارد. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

تا هنگامی که از برتری خویش سخن می گویی، دیده نمی شوی. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

کمتر کسی را دیده ام که از توان و قدرت "یاد" و یا همان "خاطره" سخنی گفته باشد. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

ما آدمیان، پیوسته هر چیز تازه ای را با یادها و خاطرات گذشته مان می سنجیم و گاه آن را به چالشی عمیق در خود می کشانیم. فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی

فیلسوف حکیم اُرُد بزرگ خراسانی (بنیانگذار فلسفه اُرُدیسم و رهبر اُرُدیست های جهان)

اگر چه در ره هستی هزار دشواریست

فلک، ای دوست، ز بس بیحد و بیمر گردد

بد و نیک و غم و شادی همه آخر گردد

ز قفای من و تو، گرد جهان را بسیار

دی و اسفند مه و بهمن و آذر گردد

ماه چون شب شود، از جای بجائی حیران

پی کیخسرو و دارا و سکندر گردد

این سبک خنگ بی آسایش بی پا تازد

وین گران کشتی بی رهبر و لنگر گردد

من و تو روزی از پای در افتیم، ولیک

تا بود روز و شب، این گنبد اخضر گردد

روز بگذشته خیالست که از نو آید

فرصت رفته محالست که از سر گردد

کشتزار دل تو کوش که تا سبز شود

پیش از آن کاین رخ گلنار معصفر گردد

زندگی جز نفسی نیست، غنیمت شمرش

نیست امید که همواره نفس بر گردد

چرخ بر گرد تو دانی که چسان می‌گردد

همچو شهباز که بر گرد کبوتر گردد

اندرین نیمه ره، این دیو تو را آخر کار

سر بپیچاند و خود بر ره دیگر گردد

خوش مکن دل که نکشتست نسیمت ای شمع

بس نسیم فرح‌انگیز که صرصر گردد

تیره آن چشم که بر ظلمت و پستی بیند

مرده آن روح که فرمانبر پیکر گردد

گر دو صد عمر شود پرده نشین در معدن

خصلت سنگ سیه نیست که گوهر گردد

نه هر آنرا که لقب بوذر و سلمان باشد

راست کردار چو سلمان و چو بوذر گردد

هر نفس کز تو برآید، چو نکو در نگری

آز تو بیشتر و عمر تو کمتر گردد

علم سرمایهٔ هستی است، نه گنج زر و مال

روح باید که از این راه توانگر گردد

نخورد هیچ توانگر غم درویش و فقیر

مگر آنروز که خود مفلس و مضطر گردد

قیمت بحر در آن لحظه بداند ماهی

که بدام ستم انداخته در بر گردد

گاه باشد که دو صد خانه کند خاکستر

خسک خشک چو همصحبت اخگر گردد

کرکسان لاشه خورانند ز بس تیره دلی

طوطیانرا خورش آن به که ز شکر گردد

نه هر آنکو قدمی رفت بمقصد برسید

نه هر آنکو خبری گفت پیمبر گردد

تشنهٔ سوخته در خواب ببیند که همی

به لب دجله و پیرامن کوثر گردد

آنچنان کن که بنیکیت مکافات دهند

چو گه داوری و نوبت کیفر گردد

مرو آزاد، چو در دام تو صیدی باشد

مشو ایمن چو دلی از تو مکدر گردد

توشهٔ بخل میندوز که دو دست و غبار

سوزن کینه مپرتاب که خنجر گردد

نه هر آن غنچه که بشکفت گل سرخ شود

نه هر آن شاخه که بررست صنوبر گردد

ز درازا و ز پهنا چه همی پرسی از آن

که چو پرگار بیک خط مدور گردد

عقل استاد و معلم برود پاک از سر

تا که بی عقل و هشی صاحب مشعر گردد

جور مرغان کشد آن مرز که پر چینه بود

سنگ طفلان خورد آن شاخ که برور گردد

روسبی از کم و بیش آنچه کند گرد، همه

صرف، گلگونه و عطر و زر و زیور گردد

گر که کار آگهی، از بهر دلی کاری کن

تا که کار دل تو نیز میسر گردد

رهنوردی که بامید رهی میپوید

تیره رائی است گر از نیمهٔ ره برگردد

هیچ درزی نپسندد که بدین بیهدگی

دلق را آستر از دیبهٔ ششتر گردد

چرخ گوش تو بپیچاند اگر سر پیچی

خون چو آلوده شود، پاک به نشتر گردد

دیو را بر در دل دیدم و زان میترسم

که ز ما بیخبر این ملک مسخر گردد

دعوت نفس پذیرفتی و رفتی یکبار

بیم آنست که این وعده مکرر گردد

پاکی آموز بچشم و دل خود، گر خواهی

که سراپای وجود تو مطهر گردد

هر که شاگردی سوداگر گیتی نکند

هرگز آگاه نه از نفع و نه از ضر گردد

دامن اوست پر از لؤلؤ و مرجان، پروین

که بی اندیشه درین بحر شناور گردد

اگر چه در ره هستی هزار دشواریست

چو پر کاه پریدن ز جا سبکساریست

به پات رشته فکندست روزگار و هنوز

نه آگهی تو که این رشتهٔ گرفتاریست

بگرگ مردمی آموزی و نمیدانی

که گرگ را ز ازل پیشه مردم آزاریست

بپرس راه ز علم، این نه جای گمراهیست

بخواه چاره ز عقل، این نه روز ناچاریست

نهفته در پس این لاجورد گون خیمه

هزار شعبده‌بازی، هزار عیاریست

سلام دزد مگیر و متاع دیو مخواه

چرا که دوستی دشمنان ز مکاریست

هر آن مریض که پند طبیب نپذیرد

سزاش تاب و تب روزگار بیماریست

بچشم عقل ببین پرتو حقیقت را

مگوی نور تجلی فسون و طراریست

اگر که در دل شب خون نمیکند گردون

بوقت صبح چرا کوه و دشت گلناریست

بگاهوار تو افعی نهفت دایهٔ دهر

مبرهن است که بیزار ازین پرستاریست

سپرده‌ای دل مفتون خود بمعشوقی

که هر چه در دل او هست، از تو بیزاریست

بدار دست ز کشتی که حاصلش تلخیست

بپوش روی ز آئینه‌ای که زنگاریست

بخیره بار گران زمانه چند کشی

ترا چه مزد بپاداش این گرانباریست

فرشته زان سبب از کید دیو بیخبر است

که اقتضای دل پاک، پاک انگاریست

بلند شاخهٔ این بوستان روح افزای

اگر ز میوه تهی شد، ز پست دیواریست

چو هیچگاه به کار نکو نمیگرویم

شگفت نیست گر آئین ما سیه کاریست

برو که فکرت این سودگر معامله نیست

متاع او همه از بهر گرم بازاریست

بخر ز دکهٔ عقل آنچه روح می‌طلبد

هزار سود نهان اندرین خریداریست

زمانه گشت چو عطار و خون هر سگ و خوک

فروخت بر همه و گفت مشک تاتاریست

گلش مبو که نه شغلیش غیر گلچینیست

غمش مخور که نه کاریش غیر خونخواریست

قضا چو قصد کند، صعوه‌ای چو ثعبانی است

فلک چو تیغ کشد، زخم سوزنی کاریست

کدام شمع که ایمن ز باد صبحگهی است

کدام نقطه که بیرون ز خط پرگاریست

عمارت تو شد است این چنین خراب ولیک

بخانهٔ دگران پیشهٔ تو معماریست

بدان صفت که تو هستی دهند پاداشت

سزای کار در آخر همان سزاواریست

بهل که عاقبت کار سرنگونت کند

بلندئی که سرانجام آن نگونساریست

گریختن ز کژی و رمیدن از پستی

نخست سنگ بنای بلند مقداریست

ز روشنائی جان، شامها سحر گردد

روان پاک چو خورشید و تن شب تاریست

چراغ دزد ز مخزن پدید شد، پروین

زمان خواب گذشتست، وقت بیداریست

عاقل از کار بزرگی طلبید

تکیه بر بیهده گفتار نداشت

آب نوشید چو نوشابه نیافت

درم آورد چو دینار نداشت

بار تقدیر به آسانی برد

غم سنگینی این بار نداشت

با گرانسنگی و پاکی خو کرد

همنشینان سبکسار نداشت

دانه جز دانهٔ پرهیز نکشت

توشهٔ آز در انبار نداشت

اندرین محکمهٔ پر شر و شور

با کسی دعوی پیکار نداشت

آنکه با خوشه قناعت میکرد

چه غم ار خرمن و خروار نداشت

کار جان را به تن سفله مده

زانکه یک کار سزاوار نداشت

جان پرستاری تن کرد همی

چو خود افتاد، پرستار نداشت

چه عجب ملک دل ار ویران شد

همه دیدیم که معمار نداشت

زهد و امساک تن از توبه نبود

کم از آن خورد که بسیار نداشت

کار خود را همه با دست تو کرد

نفس جز دست تو افزار نداشت

روح چون خانهٔ تن خالی کرد

دگر این خانه نگهدار نداشت

تن در این کارگه پهناور

سالها ماند ولی کار نداشت

به هنر کوش که دیبای هنر

هیچ بافنده ببازار نداشت

هیچ دانی چه کسی گشت استاد

آنکه شاگرد شد و عار نداشت

کار گیتی همه ناهمواریست

این گذرگه ره هموار نداشت

دیده گر دام قضا را میدید

هرگز این دام گرفتار نداشت

چشم ما خفت و فلک هیچ نخفت

خبر این خفته ز بیدار نداشت

گل امید ز آهی پژمرد

آه از این گل که بجز خار نداشت

زینهمه گوهر تابنده که هست

اشک بود آنکه خریدار نداشت

در میان همه زرهای عیار

زر جان بود که معیار نداشت

دل پاک آینهٔ روی خداست

این چنین آینه زنگار نداشت

تن که بر اسب هوی عمری تاخت

نشد آگاه که افسار نداشت

آنکه جز بید و سپیدار نکشت

ز که پرسد که چرا بار نداشت

دهر جز خانهٔ خمار نبود

زانکه یک مردم هشیار نداشت

اندرین پرتگه بی پایان

هیچکس مرکب رهوار نداشت

قلم دهر نوشت آنچه نوشت

سند و دفتر و طومار نداشت

پردهٔ تن رخ جان پنهان کرد

کاش این پرده برخسار نداشت

شالودهٔ کاخ جهان بر آبست

شالودهٔ کاخ جهان بر آبست

تا چشم بهم بر زنی خرابست

ایمن چه نشینی درین سفینه

کاین بحر همیشه در انقلابست

افسونگر چرخ کبود هر شب

در فکرت افسون شیخ و شابست

ای تشنه مرو، کاندرین بیابان

گر یک سر آبست، صد سرابست

سیمرغ که هرگز بدام نیاد

در دام زمانه کم از ذبابست

چشمت بخط و خال دلفریب است

گوشت بنوای دف و ربابست

تو بیخود و ایام در تکاپو است

تو خفته و ره پر ز پیچ و تابست

آبی بکش از چاه زندگانی

همواره نه این دلو را طنابست

بگذشت مه و سال وین عجب نیست

این قافله عمریست در شتابست

بیدار شو، ای بخت خفته چوپان

کاین بادیه راحتگه ذئابست

بر گرد از آنره که دیو گوید

کای راهنورد، این ره صوابست

ز انوار حق از اهرمن چه پرسی

زیراک سئوال تو بی جوابست

با چرخ، تو با حیله کی برآئی

در پشه کجا نیروی عقابست

بر اسب فساد، از چه زین نهادی

پای تو چرا اندرین رکابست

دولت نه به افزونی حطام است

رفعت نه به نیکوئی ثیابست

جز نور خرد، رهنمای مپسند

خودکام مپندار کامیابست

خواندن نتوانیش چون، چه حاصل

در خانه هزارت اگر کتابست

هشدار که توش و توان پیری

سعی و عمل موسم شبابست

بیهوده چه لرزی ز هر نسیمی

مانند چراغی که بی حبابست

گر پای نهد بر تو پیل، دانی

کز پای تو چون مور در عذابست

بی شمع، شب این راه پرخطر را

مسپر بامیدی که ماهتابست

تا چند و کی این تیره جسم خاکی

بر چهرهٔ خورشید جان سحابست

در زمرهٔ پاکیزگان نباشی

تا بر دلت آلودگی حجابست

پروین، چه حصاد و چه کشتکاری

آنجا که نه باران نه آفتابست

آنکس که چو سیمرغ بی نشانست

از رهزن ایام در امانست

ایمن نشد از دزد جز سبکبار

بر دوش تو این بار بس گرانست

اسبی که تو را میبرد بیک عمر

بنگر که بدست که‌اش عنانست

مردم‌کشی دهر، بی سلاح است

غارتگری چرخ، ناگهانست

خودکامی افلاک آشکار است

از دیدهٔ ما خفتگان نهانست

افسانهٔ گیتی نگفته پیداست

افسونگریش روشن و عیانست

هر غار و شکافی بدامن کوه

با عبرت اگر بنگری دهانست

بازیچهٔ این پرده، سحربازیست

بی باکی این دست، داستانست

دی جغد به ویرانه‌ای بخندید

کاین قصر ز شاهان باستانست

تو از پی گوری دوان چو بهرام

آگه نه که گور از پیت دوانست

شمشیر جهان کند مینماند

تا مستی و خواب تواش فسانست

بس قافلهٔ گم گشته است از آنروز

کاین گمشده، سالار کاروانست

بس آدمیان پای بند دیوند

بسیار سر اینجا بر آستانست

از پای در افتد به نیمهٔ راه

آن رفته که بی توشه و توانست

زین تیره تن، امید روشنی نیست

جانست چراغ وجود، جانست

شادابی شاخ و شکوفه در باغ

هنگام گل از سعی باغبانست

دل را ز چه رو شوره‌زار کردی

خارش بکن ایدوست، بوستانست

خون خورده و رخسار کرده رنگین

این لعل که اندر حصار کانست

آری، سمن و لاله روید از خاک

تا ابر بهاری گهر فشانست

در کیسهٔ خود بین که تا چه داری

گیرم که فلان گنج از فلانست

ز اسرار حقیقت مپرس کاین راز

بالاتر از اندیشه و گمانست

ای چشمهٔ کوچک بچشم فکرت

بحریست که بی کنه و بی کرانست

اینجا نرسد کشتئی بساحل

گر زانکه هزارانش بادبانست

بر پر که نگردد بلند پرواز

مرغیکه درین پست خاکدانست

گرگ فلک آهوی وقت را خورد

در مطبخ ما مشتی استخوانست

اندیشه کن از باز، ای کبوتر

هر چند تو را عرصه آسمانست

جز گرد نکوئی مگرد هرگز

نیکی است که پاینده در جهانست

گر عمر گذاری به نیکنامی

آنگاه تو را عمر جاودانست

در ملک سلیمان چرا شب و روز

دیوت بسر سفره میهمانست

پیوند کسی جوی کاشنائی است

اندوه کسی خور که مهربانست

مگذار که میرد ز ناشتائی

جان را هنر و علم همچو نانست

فضل است چراغی که دلفروزست

علم است بهاری که بی خزانست

چوگان زن، تا بدستت افتد

این گوی سعادت که در میانست

چون چیره بدین چار دیو گردد

آنکس که چنین بیدل و جبانست

گر پنبه شوی، آتشت زمین است

ور مرغ شوی، روبهت زمانست

بس تیرزنان را نشانه کردست

این تیر که در چلهٔ کمانست

در لقمهٔ هر کس نهفته سنگی

بر خوان قضا آنکه میزبانست

یکرنگی ناپایدار گردون

کم عمرتر از صرصر و دخانست

فرصت چو یکی قلعه‌ایست ستوار

عقل تو بر این قلعه مرزبانست

کالا مخر از اهرمن ازیراک

هر چند که ارزان بود گرانست

آن زنده که دانست و زندگی کرد

در پیش خردمند، زنده آنست

آن کو بره راست میزند گام

هر جا که برد رخت، کامرانست

بازیچهٔ طفلان خانه گردد

آن مرغ که بی پر چو ماکیانست

آلوده کنی خاطر و ندانی

کالایش دل، پستی روانست

هیزم کش دیوان شدن زبونیست

روزی خور دونان شدن هوانست

ننگ است بخواری طفیل بودن

مانند مگس هر کجا که خوانست

این سیل که با کوه می‌ستیزد

بیغ افکن بسیار خانمانست

بندیش ز دیوی که آدمی روست

بگریز ز نقشی که دلستانست

در نیمهٔ شب، نالهٔ شباویز

کی چون نفس مرغ صبح خوانست

از منقبت و علم، نیم ارزن

ارزنده‌تر از گنج شایگانست

کردار تو را سعی رهنمونست

گفتار تو را عقل ترجمانست

عطار سپهرت زریر بفروخت

بگرفتی و گفتی که زعفرانست

در قیمت جان از تو کار خواهند

این گنج مپندار رایگانست

اطلس نتوان کرد ریسمان را

این پنبه که رشتی تو، ریسمانست

ز اندام خود این تیرگی فروشوی

در جوی تو این آب تا روانست

پژمان نشود ز آفتاب هرگز

تا بر سر این غنچه سایبانست

برزیگری آموختی و کشتی

این دانه زمانی که مهرگانست

مسپار به تن کارهای جان را

این بی هنر از دور پهلوانست

یاری نکند با تو خسرو عقل

تا جهل بملک تو حکمرانست

مزروع تو، گر تلخ یا که شیرین

هنگام درو، حاصلت همانست

هر نکته که دانی بگوی، پروین

تا نیروی گفتار در زبانست

سوخت اوراق دل از اخگر پنداری چند

سوخت اوراق دل از اخگر پنداری چند

ماند خاکستری از دفتر و طوماری چند

روح زان کاسته گردید و تن افزونی خواست

که نکردیم حساب کم و بسیاری چند

زاغکی شامگهی دعوی طاوسی کرد

صبحدم فاش شد این راز ز رفتاری چند

خفتگان با تو نگویند که دزد تو که بود

باید این مسئله پرسید ز بیداری چند

گر که ما دیده ببندیم و بمقصد نرسیم

چه کند راحله و مرکب رهواری چند

دل و جان هر دو بمردند ز رنجوری و ما

داروی درد نهفتیم ز بیماری چند

سودمان عجب و طمع، دکه و سرمایه فساد

آه از آن لحظه که آیند خریداری چند

چه نصیبت رسد از کشت دوروئی و ریا

چه بود بهره‌ات از کیسهٔ طراری چند

جامهٔ عقل ز بس در گرو حرص بماند

پود پوسید و بهم ریخته شد تاری چند

پایه بشکست و بدیدیم و نکردیم هراس

بام بنشست و نگفتیم بمعماری چند

آز تن گر که نمیبود، بزندان هوی

هر دم افزوده نمیگشت گرفتاری چند

حرص و خودبینی و غفلت ز تو ناهارترند

چه روی از پی نان بر در ناهاری چند

دید چون خامی ما، اهرمن خام فریب

ریخت در دامن ما درهم و دیناری چند

چو ره مخفی ارشاد نمیدانستیم

بنمودند بما خانهٔ خماری چند

دیو را گر نشناسیم ز دیدار نخست

وای بر ما سپس صحبت و دیداری چند

دفع موشان کن از آن پیش که آذوقه برند،

نه در آن لحظه که خالی شود انباری چند

تو گرانسنگی و پاکیزگی آموز، چه باک

گر نپویند براه تو سبکساری چند

به که از خندهٔ ابلیس ترش داری روی

تا نخندند بکار تو نکوکاری چند

چو گشودند بروی تو در طاعت و علم

چه کمند افکنی از جهل به دیواری چند

دل روشن ز سیه کاری نفس ایمن کن

تا نیفتاده بر این آینه زنگاری چند

دفتر روح چه خوانند زبونی و نفاق

کرم نخل چه دانند سپیداری چند

هیچکس تکیه به کار آگهی ما نکند

مستی ما چو بگویند به هشیاری چند

تیغ تدبیر فکندیم به هنگام نبرد

سپر عقل شکستیم ز پیکاری چند

روز روشن نسپردیم ره معنی را

چه توان یافت در این ره بشب تاری چند

بسکه در مزرع جان دانهٔ آز افکندیم

عاقبت رست بباغ دل ما خاری چند

شوره‌زار تن خاکی گل تحقیق نداشت

خرد این تخم پراکند به گلزاری چند

تو بدین کارگه اندر، چو یکی کارگری

هنر و علم بدست تو چو افزاری چند

تو توانا شدی ایدوست که باری بکشی

نه که بر دوش گرانبار نهی باری چند

افسرت گر دهد اهریمن بدخواه، مخواه

سر منه تا نزنندت بسر افساری چند

دیبهٔ معرفت و علم چنان باید بافت

که توانیم فرستاد ببازاری چند

گفتهٔ آز چه یک حرف، چه هفتاد کتاب

حاصل عجب، چه یک خوشه، چه خرواری چند

اگرت موعظهٔ عقل بماند در گوش

نبرندت ز ره راست بگفتاری چند

چه کنی پرسش تاریخ حوادث، پروین

ورقی چند سیه گشته ز کرداری چند

ای عجب! این راه نه راه خداست

زانکه در آن اهرمنی رهنماست

قافله بس رفت از این راه، لیک

کس نشد آگاه که مقصد کجاست

راهروانی که درین معبرند

فکرتشان یکسره آز و هواست

ای رمه، این دره چراگاه نیست

ای بره، این گرگ بسی ناشتاست

تا تو ز بیغوله گذر میکنی

رهزن طرار تو را در قفاست

دیده ببندی و درافتی بچاه

این گنه تست، نه حکم قضاست

لقمهٔ سالوس کرا سیر کرد

چند بر این لقمه تو را اشتهاست

نفس، بسی وام گرفت و نداد

وام تو چون باز دهد؟ بینواست

خانهٔ جان هرچه توانی بساز

هرچه توان ساخت درین یک بناست

کعبهٔ دل مسکن شیطان مکن

پاک کن این خانه که جای خداست

پیرو دیوانه شدن ز ابلهی است

موعظت دیو شنیدن خطاست

تا بودت شمع حقیقت بدست

راه تو هرجا که روی روشناست

تا تو قفس سازی و شکر خری

طوطیک وقت ز دامت رهاست

حمله نیارد بتو ثعبان دهر

تا چو کلیمی تو و دینت عصاست

ای گل نوزاد فسرده مباش

زانکه تو را اول نشو و نماست

طائر جانرا چه کنی لاشخوار

نزد کلاغش چه نشانی؟ هماست

کاهلیت خسته و رنجور کرد

درد تو دردیست که کارش دواست

چاره کن آزردگی آز را

تا که بدکان عمل مومیاست

روی و ریا را مکن آئین خویش

هرچه فساد است ز روی و ریاست

شوخ‌تن و جامه چه شوئی همی

این دل آلوده به کارت گواست

پای تو همواره براه کج است

دست تو هر شام و سحر بر دعاست

چشم تو بر دفتر تحقیق، لیک

گوش تو بر بیهده و ناسزاست

بار خود از دوش برافکنده‌ای

پشت تو از پشتهٔ شیطان دوتاست

نان تو گه سنگ بود گاه خاک

تا به تنور تو هوی نانواست

ورطه و سیلاب نداری به پیش

تا خردت کشتی و جان ناخداست

قصر دل‌افروز روان محکم است

کلبهٔ تن را چه ثبات و بقاست

جان بتو هرچند دهد منعم است

تن ز تو هرچند ستاند گداست

روغن قندیل تو آبست و بس

تیرگی بزم تو بیش از ضیاست

منزل غولان ز چه شد منزلت

گر ره تو از ره ایشان جداست

جهل بلندی نپسندد، چه است

عجب سلامت نپذیرد، بلاست

آنچه که دوران نخرد یکدلیست

آنچه که ایام ندارد وفاست

دزد شد این شحنهٔ بی نام و ننگ

دزد کی از دزد کند بازخواست

نزد تو چون سرد شود؟ آتش است

از تو چرا درگذرد؟ اژدهاست

وقت گرانمایه و عمر عزیز

طعمهٔ سال و مه و صبح و مساست

از چه همی کاهدمان روز و شب

گر که نه ما گندم و چرخ آسیاست

گر که یمی هست، در آخر نمی‌است

گر که بنائی است، در آخر هباست

ما بره آز و هوی سائلیم

مورچه در خانهٔ خود پادشاست

خیمه ز دستیم و گه رفتن است

غرق شدستیم و زمان شناست

گلبن معنی نتوانی نشاند

تا که درین باغچه خار و گیاست

کشور جان تو چو ویرانه‌ایست

ملک دلت چون ده بی روستاست

شعر من آینهٔ کردار تست

ناید از آئینه بجز حرف راست

روشنی اندوز که دلرا خوشی است

معرفت آموز که جانرا غذاست

پایهٔ قصر هنر و فضل را

عقل نداند ز کجا ابتداست

پردهٔ الوان هوی را بدر

تا بپس پرده ببینی چهاست

به که بجوی و جر دانش چرد

آهوی جانست که اندر چراست

خیره ز هر پویه ز میدان مرو

با فلک پیر ترا کارهاست

اطلس نساج هوی و هوس

چون گه تحقیق رسد بوریاست

بیهده، پروین در دانش مزن

با تو درین خانه چه کس آشناست

گویند عارفان هنر و علم کیمیاست

وان مس که گشت همسر این کیمیا طلاست

فرخنده طائری که بدین بال و پر پرد

همدوش مرغ دولت و همعرصهٔ هماست

وقت گذشته را نتوانی خرید باز

مفروش خیره، کاین گهر پاک بی بهاست

گر زنده‌ای و مرده نه‌ای، کار جان گزین

تن پروری چه سود، چو جان تو ناشتاست

تو مردمی و دولت مردم فضیلت است

تنها وظیفهٔ تو همی نیست خواب و خاست

زان راه باز گرد که از رهروان تهی است

زان آدمی بترس که با دیو آشناست

سالک نخواسته است ز گمگشته رهبری

عاقل نکرده است ز دیوانه بازخواست

چون معدنست علم و در آن روح کارگر

پیوند علم و جان سخن کاه و کهرباست

خوشتر شوی بفضل زلعلی که در زمی است

برتر پری بعلم ز مرغی که در هواست

گر لاغری تو، جرم شبان تو نیست هیچ

زیرا که وقت خواب تو در موسم چراست

دانی ملخ چه گفت چو سرما و برف دید:

تا گرم جست و خیز شدم نوبت شتاست

جان را بلند دار که این است برتری

پستی نه از زمین و بلندی نه از سماست

اندر سموم طیبت باد بهار نیست

آن نکهت خوش از نفس خرم صباست

آن را که دیبهٔ هنر و علم در بر است

فرش سرای او چه غم ارزانکه بوریاست

آزاده کس نگفت ترا، تا که خاطرت

گاهی اسیر آز و گهی بستهٔ هواست

مزدور دیو و هیمه‌کش او شدیم از آن

کاین سفله تن گرسنه و در فکرت غذاست

تو دیو بین که پیش رو راه آدمی است

تو آدمی نگر که چو دستیش رهنماست

بیگانه دزد را بکمین میتوان گرفت

نتوان رهید ز آفت دزدی که آشناست

بشناس فرق دوست ز دشمن بچشم عقل

مفتون مشو که در پس هر چهره چهره‌هاست

جمشید ساخت جام جهان‌بین از آنسبب

کگه نبود ازین که جهان جام خودنماست

زنگارهاست در دل آلودگان دهر

هر پاک جامه را نتوان گفت پارساست

ایدل، غرور و حرص زبونی و سفلگی است

ای دیده، راه دیو ز راه خدا جداست

گر فکر برتری کنی و بر پری بشوق

بینی که در کجائی و اندر سرت چهاست

جان شاخه‌ایست، میوهٔ آن علم و فضل و رای

در شاخه‌ای نگر که چه خوشرنگ میوه‌هاست

ای شاخ تازه‌رس که بگلشن دمیده‌ای

آن گلبنی که گل ندهد کمتر از گیاست

اعمی است گر بدیدهٔ معنیش بنگری

آن کو خطا نمود و ندانست کان خطاست

زان گنج شایگان که بکنج قناعت است

مور ضعیف گر چو سلیمان شود رواست

دهقان توئی بمزرع ملک وجود خویش

کار تو همچو غله و ایام آسیاست

سر، بی چراغ عقل گرفتار تیرگی است

تن بی وجود روح، پراکنده چون هباست

همنیروی چنار نگشته است شاخکی

کز هر نسیم، بیدصفت قامتش دوتاست

گر پند تلخ میدهمت، ترشرو مباش

تلخی بیاد آر که خاصیت دواست

در پیش پای بنگر و آنگه گذار پای

در راه چاه و چشم تو همواره در قفاست

چون روشنی رسد ز چراغی که مرده است

چون درد به شود ز طبیبی که مبتلاست

گندم نکاشتیم گه کشت، زان سبب

ما را بجای آرد در انبار، لوبیاست

در آسمان علم، عمل برترین پراست

در کشور وجود، هنر بهترین غناست

میجوی گرچه عزم تو ز اندیشه برتر است

میپوی گرچه راه تو در کام اژدهاست

در پیچ و تابهای ره عشق مقصدیست

در موجهای بحر سعادت سفینه‌هاست

قصر رفیع معرفت و کاخ مردمی

در خاکدان پست جهان برترین بناست

عاقل کسیکه رنجبر دشت آرزو است

خرم کسیکه درده امید روستاست

بازارگان شدستی و کالات هیچ نیست

در حیرتم که نام تو بازارگان چراست

با دانش است فخر، نه با ثروت و عقار

تنها هنر تفاوت انسان و چارپاست

زاشوبهای سیل و ز فریادهای موج

نندیشد ای فقیه هر آنکس که ناخداست

دیوانگی است قصهٔ تقدیر و بخت نیست

از بام سرنگون شدن و گفتن این قضاست

آن سفله‌ای که مفتی و قاضی است نام او

تا پود و تار جامه‌اش از رشوه و رباست

گر درهمی دهند، بهشتی طمع کنند

کو آنچنان عبادت و زهدی که بیریاست

جانرا هر آنکه معرفت آموخت مردم است

دل را هر آنکه نیک نگهداشت پادشاست